Από τα γυναικεία περιοδικά του Οθωμανικού χώρου στο CLARIN:EL
Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας (8 Μαρτίου), ο μήνας αυτός αφιερώνεται στους πόρους που φιλοξενούνται στην Υποδομή CLARIN:EL και συγκροτούν την Οικογένεια Κυψέλη: Γυναικεία Περιοδικά.
Η Αναστασία Νάτσινα (Επίκουρη Καθηγήτρια, Τμήμα Φιλολογίας, Πανεπιστήμιο Κρήτης) και ο Βασίλης Πετικάς (Υποψήφιος διδάκτορας Νεοελληνικής Φιλολογίας, Πανεπιστήμιο Κρήτης), συνεργάτες στη δημιουργία του Ιδρυματικού Αποθετηρίου του Πανεπιστημίου Κρήτης στο CLARIN:EL, μιλούν για τις Βιογραφίες συνεργατών στα γυναικεία περιοδικά των ελληνικών ορθόδοξων κοινοτήτων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας:
Ο συγκεκριμένος πόρος περιλαμβάνει περιληπτικές βίο-εργογραφίες των γυναικών αλλά και ανδρών συνεργατών των γυναικείων περιοδικών και ημερολογίων των ελληνικών ορθόδοξων κοινοτήτων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, όπως αυτές στοιχειοθετήθηκαν και συμπεριλήφθηκαν στην Ψηφιακή Ερευνητική Βάση Δεδομένων "Κυψέλη: Γυναικεία περιοδικά στον οθωμανικό χώρο" στο πλαίσιο υλοποίησης των Μεταπτυχιακών προγραμμάτων σπουδών «Εκπαιδευτική Θεωρία, Ιστορία και Πολιτική» & «Πολιτισμός Παιδεία και Ανθρώπινη Ανάπτυξη» του Τμήματος Φιλοσοφικών και Κοινωνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Κρήτης κατά τα ακαδημαϊκά έτη 2014-2017.
Η στροφή στη μελέτη του γυναικείου οθωμανικού Τύπου έχει προσεγγιστεί δυναμικά από τη διεθνή επιστημονική κοινότητα ως μείζον πεδίο συγκρότησης, ανάπτυξης και ανασυγκρότησης των γυναικείων συλλογικών ταυτοτήτων και ως μια προσπάθεια παρέμβασης της γυναικείας ατομικότητας στο δημόσιο χώρο, ακολουθώντας πιστά τις διεθνείς εξελίξεις γύρω από το «γυναικείο ζήτημα» και τη χειραφέτηση των γυναικών. Γυναίκες από κάθε άκρη της οθωμανικής αυτοκρατορίας αναλαμβάνουν για πρώτη φορά ενεργό ρόλο στην παραδοσιακά ανδροκρατούμενη εκδοτική δραστηριότητα της εποχής είτε ως εκδότριες είτε ως συντελέστριες των εκδόσεων, δημιουργώντας τις συνθήκες για την ύπαρξη φιλόξενων χώρων γραφής και έκφρασης, και συνάμα μέσων για την ανάπτυξη και προβολή διεθνικών δικτύων επικοινωνίας, νέων τρόπων ζωής και επιχειρηματικών δραστηριοτήτων. Η παρούσα συλλογή επικεντρώνεται στην ανάδειξη της γυναικείας εκδοτικής δραστηριότητας κατά την ύστερη οθωμανική περίοδο, από το 1845, έτος έκδοσης της Κυψέλης, του πρώτου γυναικείου εντύπου στον οθωμανικό (αλλά και ελληνόφωνο χώρο), από την ποιήτρια, δασκάλα και διευθύντρια παρθεναγωγείων Ευφροσύνη Σαμαρτζίδου στην Κωνσταντινούπολη, έως το 1923, έτος οριστικής διάλυσης της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Σε αυτό το διάστημα ακμής του Μικρασιατικού Ελληνισμού εκδόθηκαν περισσότερες από δώδεκα ελληνόφωνες, δίγλωσσες, ακόμη και τρίγλωσσες περιοδικές εκδόσεις γυναικών -άλλες πολυετείς και άλλες βραχύβιες- λογοτεχνικού, παιδευτικού/μορφωτικού/επιμορφωτικού ή ποικίλου ενδιαφέροντος.
Σημαντική θέση μεταξύ αυτών των εκδόσεων κατέχουν το περιοδικό Ευρυδίκη (Κωνσταντινούπολη, 1870-1873) της Αιμιλίας Κτενά Λεοντιάδος και η Βοσπορίς (Κωνσταντινούπολη, 1899-1906) της διάσημης λόγιας Κορνηλίας Λ. Πρεβεζιώτου. Η Ευρυδίκη, με σαφή προσανατολισμό στην ανάλυση της φύσης και του προορισμού του γυναικείου φύλου, επικεντρώνει μεγάλο μέρος της ύλης της στην εκπαίδευση και στην αγωγή των γυναικών, καθώς και στη δημοσίευση ιστορικών, επιστημονικών ή εκλαϊκευμένων μελετών που σχετίζονται με τη γυναικεία ζωή, με αρχαίους συγγραφείς, ήθη και έθιμα, καθώς και με ιστορικού, οικονομικού και γεωγραφικού ενδιαφέροντος αφηγήσεις. Η έκδοση του περιοδικού θεωρείται το αποτέλεσμα της πρώτης συλλογικής συνεργασίας γυναικών από όλες τις περιοχές του ελληνόφωνου κόσμου. Αντίστοιχα, η Βοσπορίς προγραμματικά θέτει ως στόχο του εκδοτικού εγχειρήματος την ηθική ωφέλεια και την πρόοδο του γυναικείου φύλου. Η ύλη του περιοδικού περιστρέφεται γύρω από τη δημοσίευση πρωτότυπων και μεταφρασμένων λογοτεχνημάτων, επιφυλλίδων, χρονογραφημάτων και ανοικτών επιστολών, ενώ συχνά τις σελίδες του καταλαμβάνουν άρθρα για εκπαιδευτικά, παιδαγωγικά και θρησκευτικά ζητήματα, αλλά και μελέτες φιλολογικού, ιστορικού, αρχαιολογικού και ιατρικού ενδιαφέροντος, δοκίμια γύρω από το γυναικείο ζήτημα ή δημοσιεύματα για θέματα οικιακής οικονομίας ή κοινωνικού και ψυχαγωγικού ενδιαφέροντος. Τέλος, εξίσου σημαντικής ιστορικής και πολιτισμικής αξίας θεωρούνται τα ετήσια περιοδικά λευκώματα ή ημερολόγια, όπως το Μικρασιατικόν Ημερολόγιον (Σάμος, 1907-1919) της Ελένης Σβορώνου, το Ημερόλογιον της Εφημερίδος των Κυριών «Η Λέσβος» (Κωνσταντινούπολη, 1911) της Χαρίκλειας Μελανδινού και το ημερολόγιο Αι Αναμνήσεις (Κωνσταντινούπολη, 1899-1922) της Κορνηλίας Πρεβεζιώτου και του μετέπειτα συζύγου της Εμμανουήλ Ταβανιώτη. Πρόκειται για περιοδικές εκδόσεις ποικίλης ύλης που ανάγονται στη μακροχρόνια παράδοση των δυτικοευρωπαϊκών αλμανάκ, βιβλίων, δηλαδή, επετειακών και ποικίλης ύλης, τα οποία εκδίδονταν στις αρχές κάθε χρόνου. Στην ύλη αυτών των περιοδικών εκδόσεων κυριαρχούν οι λογοτεχνικές δημοσιεύσεις, τα περιηγητικά κείμενα, άρθρα οικιακής οικονομίας, δοκίμια ιστορικού, πολιτικού και γλωσσικού ενδιαφέροντος, βιο-εργογραφίες λογίων, κ.ά., συγκεντρώνοντας κείμενα από τις διασημότερες λογοτεχνικές ή επιστημονικές πένες της εποχής.
Ως ανεξάρτητοι πόροι διατίθενται οι περιλήψεις της αρθρογραφίας και των λογοτεχνικών έργων των προαναφερθέντων περιοδικών, κατανεμημένες ειδολογικά και χρονολογικά ανά έντυπο, τα εισαγωγικά εκδοτικά σημειώματα και οι εκτενείς περιγραφές της φυσιογνωμίας κάθε εντύπου, μια μικρή συλλογή ψηφιοποιημένων πρωτότυπων διηγημάτων και αφηγημάτων, καθώς και τα περιληπτικά βιο-εργογραφικά σημειώματα όλων των συντελεστών, όπως αυτά αναζητήθηκαν και καταγράφηκαν από την ερευνητική ομάδα της βάσης δεδομένων «Κυψέλη: Γυναικεία περιοδικά στον οθωμανικό χώρο».
Η πρόσβαση γίνεται ελεύθερα μέσω του CLARIN:EL για ερευνητικούς σκοπούς με Άδεια Χρήσης CC-BY-NC-SA (Αναφορά δημιουργού, Μη Εμπορική Χρήση-Παρόμοια Διανομή).

Αναστασία Νάτσινα
Επίκουρη Καθηγήτρια, Τμήμα Φιλολογίας, Τομέας Βυζαντινής και Νεοελληνικής Φιλολογίας,
Πανεπιστήμιο Κρήτης
Πληροφορίες για τον πόρο
Ελληνικά