Από τον Ελληνικό Μεσαίωνα στο CLARIN:EL

Με αφορμή τα αιματηρά γεγονότα που εκτυλίχθηκαν ως αντίδραση στη μετάφραση στη δημοτική των Ευαγγελίων (8 Νοεμβρίου 1901) και της τριλογίας της Ορέστειας (9 Νοεμβρίου 1903)¹ , ο μήνας αυτός αφιερώνεται στους πόρους που φιλοξενούνται στην Υποδομή CLARIN:EL εκπροσωπώντας μία παλαιότερη μορφή της γλώσσας μας και οι οποίοι συγκροτούν την Οικογένεια Μεσαιωνική και Πρώιμη Νέα Ελληνική.  

Η Ελένη Καραντζόλα, Καθηγήτρια Γλωσσολογίας με ειδίκευση στην Ιστορία της ελληνικής γλώσσας και τη Γλωσσική πολιτική, στο Τμήμα Μεσογειακών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αιγαίου, μιλά για τον πόρο Παλαιά τε και νέα Διαθήκη.  

"Πρόκειται για την πρώτη προσπάθεια μεταγλώττισης στη δημώδη αποσπασμάτων της Παλαιάς και Καινής Διαθήκης, από τον Κερκυραίο Ιωαννίκιο Καρτάνο. Το έργο εκδόθηκε στη Βενετία το 1536, έναν αιώνα πριν την επίσημη μετάφρασή τους, επί πατριαρχίας Κύριλλου Λούκαρη, από τον Μάξιμο Καλλιουπολίτη (Γενεύη, 1638). Η μετάφραση του Καρτάνου εντάσσεται στην ευρύτερη πνευματική κίνηση απόδοσης των ιερών κειμένων στις καθομιλούμενες γλώσσες προκειμένου οι πιστοί να έχουν αδιαμεσολάβητη σχέση με το θείο, σε συνέχεια του σχετικού αιτήματος που επιτακτικά έθεσαν οι Μεταρρυθμιστικές εκκλησίες. Οι εξελίξεις αυτές στο θρησκευτικό πεδίο συνέβαλαν με τη σειρά τους καθοριστικά στο γενικότερο φαινόμενο που έχει αποκληθεί «πρώτη οικογλωσσική επανάσταση» (Baggioni 1997) και αναφέρεται στη χρήση των καθομιλούμενων γλωσσών και στον γραπτό λόγο, με την παράλληλη υποχώρηση των «ιερών» γλωσσών (αρχαία ελληνικά, κλασικά λατινικά, βιβλικά εβραϊκά). 

Σε ό,τι αφορά τα ελληνικά, δείγματα χρήσης της δημώδους (μιας γραπτής δηλαδή ποικιλίας αρκετά κοντά στις καθομιλούμενες) έχουμε ήδη από τη μεσαιωνική περίοδο. Ωστόσο, θα χρειαστεί να περιμένουμε το γύρισμα του 16ου αιώνα για να δούμε τα πεζά κείμενα σε δημώδη να πολλαπλασιάζονται εκθετικά και να καλύπτουν ένα ευρύτατο γραμματειακό φάσμα. Η σημαντική αυτή εξέλιξη για την ιστορία της ελληνικής γλώσσας και γραμματείας χαρτογραφείται στον τόμο Δημώδης πεζός λόγος του 16ου αιώνα των Ε. Κακουλίδη-Πάνου, Ε. Καραντζόλα και Κ. Τικτοπούλου, προϊόν πολύχρονου ερευνητικού εγχειρήματος που ξεκίνησε από το Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας και εκδόθηκε το καλοκαίρι του τρέχοντος έτους από το Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης. 

Στους πόρους που έχουν ανέβει στην υποδομή συγκαταλέγονται: α) βιβλιογραφικές καταγραφές (σε pdf) αναφορικά με τη Μεσαιωνική και Πρώιμη Νέα Ελληνική, που αποτέλεσαν τη βάση για τη σύνταξη του Λεξικού Κριαρά και του ίδιου του Εμμ. Κριαρά, β) δύο εκτενή πεζά αφηγηματικά κείμενα του 16ου αι. (σε word), η Παλαιά τε και Νέα Διαθήκη του Ι. Καρτάνου και η «Κλίνη Σολομώντος» του Ι. Μορεζήνου, γ) 11 πλήρη νοταριακά κατάστιχα (=βιβλία συμβολαιογραφικών πράξεων) του 16ου αι. νοταρίων από την Κρήτη και την Κέρκυρα."

¹ Ως «Ευαγγελικά», ή Ευαγγελιακά, έχουν καταγραφεί τα αιματηρά επεισόδια που έλαβαν χώρα στην Αθήνα στις 8 Νοεμβρίου του 1901, με αφορμή τη δημοσίευση σε συνέχειες (9/9/1901-20/10/1901) από την εφημερίδα Ακρόπολις των Ευαγγελίων μεταγλωττισμένων στη δημοτική γλώσσα από τον Αλέξανδρο Πάλλη. Τα «Ορεστειακά» αποτελούν μια θολή επανάληψη των Ευαγγελι(α)κών και αναφέρονται στα επεισόδια που ξέσπασαν στην Αθήνα μεταξύ 16 και 19 Νοεμβρίου του 1903, από υποκινούμενους φοιτητές, ως αντίδραση για τη μετάφραση της τριλογίας του Αισχύλου Ορέστεια, για παραστάσεις στο Βασιλικό Θέατρο.